مقدمه:
تعداد زیادی گنبد نمکی در مناطق جنوبی ایران، در میان رشته کوههای زاگرس و از جمله در حوالی بندر عباس واقع گردیده است. قدمت نمک تشکیل دهنده این دیاپیرها بالغ بر 500 میلیون سال است. سنگ نمک سازنده این دیاپیرها، به صورت توده های کمابیش استوانه ای شکل به قطر چندین کیلومتر، با کنار زدن سنگهای مارنی و آهکی اطراف ، از عمق حدود 10 کیلومتری بالا می آیند. به واسطه شرایط خشک اقلیمی منطقه(مت
وسط بارندگی سالانه 140 میلیمتر) شرایط لازم برای بقای نمک در سطح و ایجاد کارست های نمکی در بسیاری از این دیاپیرها فراهم است. در واقع این منطقه از لحاظ کثرت رخنمون های سنگ نمک و تنوع پدیده های کارست نمکی، در دنیا منحصر به فرد است.
).
تعداد زیادی گنبد نمکی در مناطق جنوبی ایران، در میان رشته کوههای زاگرس و از جمله در حوالی بندر عباس واقع گردیده است. قدمت نمک تشکیل دهنده این دیاپیرها بالغ بر 500 میلیون سال است. سنگ نمک سازنده این دیاپیرها، به صورت توده های کمابیش استوانه ای شکل به قطر چندین کیلومتر، با کنار زدن سنگهای مارنی و آهکی اطراف ، از عمق حدود 10 کیلومتری بالا می آیند. به واسطه شرایط خشک اقلیمی منطقه(مت
وسط بارندگی سالانه 140 میلیمتر) شرایط لازم برای بقای نمک در سطح و ایجاد کارست های نمکی در بسیاری از این دیاپیرها فراهم است. در واقع این منطقه از لحاظ کثرت رخنمون های سنگ نمک و تنوع پدیده های کارست نمکی، در دنیا منحصر به فرد است.).
غارهای نمکی، مهمترین پدیده در میان ساختارهای زیرسطحی کارست نمکی محسوب می گردد. معبرهای در حال تکامل در بسیاری از این غارهای نمکی، در حد واسط نقاط ورودی یا بلعاب ها (Ponors) تا نقاط خروجی یا برو ناب ها (Outlets)، قابل عبور است. اما سطوح قدیمی تر این غارها به دلیل پرشدگی کامل با رسوبات یا نهشته های نمکی و یا ریزش سقف، غیر قابل دسترسی است. در واقع ریزش قطعاتی از سقف غارهای نمکی امری متداول است. مقایسه عکسهای چند سال قبل با وضعیت فعلی این غارها این موضوع را کاملاً مشخص می سازد.
تاریخچه مختصر تحقیقات اکتشافی غار نمک
طی این مطالعات، 19 غار نمکی که مجموع طول آنها بالغ بر13900 متر است، نقشه برداری گردیده است.همچنین موقعیت و نقشه واره(Sketch) چند ده غار نمکی دیگر این مناطق، تهیه گردیده است. (Bosak et al. ,1999; Bruthans, et al. 2002, 2005). یکی از نتایج بسیار مهم این تحقیقات، کشف دو غار از طولانی ترین غارهای نمکی جهان است. یکی از این دو غار با نام غار نمکدان 3 (3N) به طول 6580 متر به عنوان اولین غار طولانی نمکی جهان در گنبد نمکی نمکدان جزیره قشم و دیگری به نام غار دانشجو به عنوان پنجمین غار طولانی نمکی جهان در گنبد نمکی جزیره هرمز کشف و نقشه آنها تهیه شده است. یکی از محورهای عمده این تحقیقات، تمرکز در خصوص انجام سن سنجی معابر غار و تعیین تاریخچه تکامل ژئومورفولوژیکی آن است. بر اساس نتایج سن سنجی رادیوکربن، تکامل غارهای قابل دسترسی، در حدود 6000 سال پیش آغاز گردیده است
تاریخچه مختصر تحقیقات اکتشافی غار نمک
طی این مطالعات، 19 غار نمکی که مجموع طول آنها بالغ بر13900 متر است، نقشه برداری گردیده است.همچنین موقعیت و نقشه واره(Sketch) چند ده غار نمکی دیگر این مناطق، تهیه گردیده است. (Bosak et al. ,1999; Bruthans, et al. 2002, 2005). یکی از نتایج بسیار مهم این تحقیقات، کشف دو غار از طولانی ترین غارهای نمکی جهان است. یکی از این دو غار با نام غار نمکدان 3 (3N) به طول 6580 متر به عنوان اولین غار طولانی نمکی جهان در گنبد نمکی نمکدان جزیره قشم و دیگری به نام غار دانشجو به عنوان پنجمین غار طولانی نمکی جهان در گنبد نمکی جزیره هرمز کشف و نقشه آنها تهیه شده است. یکی از محورهای عمده این تحقیقات، تمرکز در خصوص انجام سن سنجی معابر غار و تعیین تاریخچه تکامل ژئومورفولوژیکی آن است. بر اساس نتایج سن سنجی رادیوکربن، تکامل غارهای قابل دسترسی، در حدود 6000 سال پیش آغاز گردیده است
گنبدهای نمکی هرمز گنبدهای نمکی هرمز در خلیج فارس جزایر کوچکی را تشکیل می‌دهد. نمکهای هرمز در جنوب ایران ، چین‌های دوران سوم کوههای زاگرس را بدون داشتن جهت خاصی سوراخ کرده است. بطوری که در تمام موارد و محلهای ممکن از قبیل قله ، پهلو ، محور تاقدیس و ناودیس و در روی گسلها دیده می‌شود. این گنبدهای نمکی با رسوبات دوران سوم ، کرتاسه و بطور محلی با ژوراسیک دارای سطح برخورد 
ریاپریک است. بنابراین بطور محقق سن آنها از ژوراسیک قدیمی تر است. بطور کلی فعلا سن این تشکیلات را به پروتروزوئیک یا اینفراکامبرین نسبت می‌دهند و آن را هم ارز جانبی تشکیلات دولومیتی سلطانیه در ایران شمالی می‌دانند. به نظر می‌رسد که حرکات کوهزایی آسینتیک حداقل در شمال کرمان موجب پیدایش حوضه و یا حوضه‌هایی جهت تشکیل رسوبات نمکی هرمز گردیده است. گنبدهای نمکی هرمز در طی حرکات کوهزایی آلپ در طبقات فوقانی خود تزریق شده است. وجود گنبدهای نمکی نتیجه تزریق پلاستیکی سنگ نمک در سنگهای رسوبی اطراف است. نمک هسته گنبدهای نمکی از طبقات زیرین مشتق می‌شود. علت اساسی حرکت نمک و گنبدهای نمکی بطور دقیق معلوم نیست. عده‌ای از زمین شناسان عقیده دارند که نیروهای تکتونیکی ، عامل اصلی حرکت گنبدهای نمکی است. چنانکه در رومانی ، فشارهای افقی عامل اصلی حرکت نمک و تشکیل گنبدهای نمکی است و طرز توسعه و وضع گنبدهای نمکی با محور چین خوردگیهای مهم ناحیه تطبیق می‌کند. پدیده‌های مؤید جریان و شکل پذیری نمک در گنبدهای نمکی حرکت نمک به صورت یخچال در اطراف گنبد. انحنا و گنبدی شکل شدن طبقات روی نمک در گنبدهایی که نمک آنها هنوز به سطح زمین نرسیده اند. وجود کلاهک (Cap rock) در روی گنبدهای نمکی. میادین مهم نفت و گاز در نفتگیرهای گنبدهای نمکی نفتگیرهای آمریکا. نفتگیرهای اروپا. گنبدهای نمکی ایران. حوضه رسوبی زاگرس (خلیج فارس). گنبدهای نمکی جنوب سمنان (کویر مرکزی). انواع نفتگیرهای حاصل از گنبدهای نمکی نفتگیر کلاهک گنبد نمکی در بالای ستون نمک ، کلاهک برشی از خرده سنگهای سختی که نمک از طبقات جدا نموده ، تشکیل می‌شود. این برش اگر در شرایط مناسب قرار گیرد می‌تواند محل تجمع نفت و گاز گردد. بدیهی است در این نوع نفتگیر گنبد نمکی هنوز در سطح زمین ظاهر نشده است. نفتگیرهای دامنه‌ای گنبد نمکی گنبد نمکی از شروع حرکت ، طبقات فوقانی را خم نموده و سپس آنها را شکسته و شیبی در خلاف جهت حرکت ستون نمک به آنها می‌دهد. این لایه‌های شیب دار در فراشیب به ستون نمک که نفوذ ناپذیر است ختم می‌شوند. اگر این لایه‌ها دارای توالی مناسبی از سنگ مخزن و سنگ پوششی بوده و نفت نیز در منطقه تولید شده باشد، ممکن است کانسار نفت بطور قابل توجهی در دامنه گنبد نمکی تشکیل شود. نفتگیر فوق کلاهک (Super Car trap) اگر گنبد نمکی به سطح زمین برسد ممکن است باعث انحنا طبقات فوقانی شده و نفتگیرهای تاقدیسی گنبدی شکلی را ایجاد نماید که می‌تواند در رده نفتگیرهای تاقدیسی هم قرار گیرد. میدان نفتی دمام در عربستان سعودی نمونه‌ای از این نوع نفتگیر است.
ریاپریک است. بنابراین بطور محقق سن آنها از ژوراسیک قدیمی تر است. بطور کلی فعلا سن این تشکیلات را به پروتروزوئیک یا اینفراکامبرین نسبت می‌دهند و آن را هم ارز جانبی تشکیلات دولومیتی سلطانیه در ایران شمالی می‌دانند. به نظر می‌رسد که حرکات کوهزایی آسینتیک حداقل در شمال کرمان موجب پیدایش حوضه و یا حوضه‌هایی جهت تشکیل رسوبات نمکی هرمز گردیده است. گنبدهای نمکی هرمز در طی حرکات کوهزایی آلپ در طبقات فوقانی خود تزریق شده است. وجود گنبدهای نمکی نتیجه تزریق پلاستیکی سنگ نمک در سنگهای رسوبی اطراف است. نمک هسته گنبدهای نمکی از طبقات زیرین مشتق می‌شود. علت اساسی حرکت نمک و گنبدهای نمکی بطور دقیق معلوم نیست. عده‌ای از زمین شناسان عقیده دارند که نیروهای تکتونیکی ، عامل اصلی حرکت گنبدهای نمکی است. چنانکه در رومانی ، فشارهای افقی عامل اصلی حرکت نمک و تشکیل گنبدهای نمکی است و طرز توسعه و وضع گنبدهای نمکی با محور چین خوردگیهای مهم ناحیه تطبیق می‌کند. پدیده‌های مؤید جریان و شکل پذیری نمک در گنبدهای نمکی حرکت نمک به صورت یخچال در اطراف گنبد. انحنا و گنبدی شکل شدن طبقات روی نمک در گنبدهایی که نمک آنها هنوز به سطح زمین نرسیده اند. وجود کلاهک (Cap rock) در روی گنبدهای نمکی. میادین مهم نفت و گاز در نفتگیرهای گنبدهای نمکی نفتگیرهای آمریکا. نفتگیرهای اروپا. گنبدهای نمکی ایران. حوضه رسوبی زاگرس (خلیج فارس). گنبدهای نمکی جنوب سمنان (کویر مرکزی). انواع نفتگیرهای حاصل از گنبدهای نمکی نفتگیر کلاهک گنبد نمکی در بالای ستون نمک ، کلاهک برشی از خرده سنگهای سختی که نمک از طبقات جدا نموده ، تشکیل می‌شود. این برش اگر در شرایط مناسب قرار گیرد می‌تواند محل تجمع نفت و گاز گردد. بدیهی است در این نوع نفتگیر گنبد نمکی هنوز در سطح زمین ظاهر نشده است. نفتگیرهای دامنه‌ای گنبد نمکی گنبد نمکی از شروع حرکت ، طبقات فوقانی را خم نموده و سپس آنها را شکسته و شیبی در خلاف جهت حرکت ستون نمک به آنها می‌دهد. این لایه‌های شیب دار در فراشیب به ستون نمک که نفوذ ناپذیر است ختم می‌شوند. اگر این لایه‌ها دارای توالی مناسبی از سنگ مخزن و سنگ پوششی بوده و نفت نیز در منطقه تولید شده باشد، ممکن است کانسار نفت بطور قابل توجهی در دامنه گنبد نمکی تشکیل شود. نفتگیر فوق کلاهک (Super Car trap) اگر گنبد نمکی به سطح زمین برسد ممکن است باعث انحنا طبقات فوقانی شده و نفتگیرهای تاقدیسی گنبدی شکلی را ایجاد نماید که می‌تواند در رده نفتگیرهای تاقدیسی هم قرار گیرد. میدان نفتی دمام در عربستان سعودی نمونه‌ای از این نوع نفتگیر است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر